Begin jaren zeventig ontdekte ik de boeken van Sjöwall & Wahlöö over Martin Beck. Ik heb toen in de zomermaanden de hele serie gelezen. Werkelijk schitterend. Deze boeken hebben mijn beeld van Zweden bepaald en doen dat eigenlijk nog steeds. Ik heb de serie ettelijke malen herlezen. Een jaar of vijf geleden viel mij op dat ik mij een beetje begon te ergeren aan de maatschappijkritiek die in de latere delen van de serie steeds meer de boventoon gaat voeren. Ik heb het afgelopen jaar weer een aantal delen herlezen, maar deze keer niet de hele serie. Daarbij kwam ik tot de ontdekking dat ik de eerste drie delen het leukst vind: De vrouw in het Götakanaal, De man die in rook opging en De man op het balkon. Nadeel van de serie is dat ik alle Zweedse misdaadliteratuur langs de Sjöwall & Wahlöö-meetlat ben gaan leggen en dat Martin Beck en zijn mannen het altijd winnen.
In dit artikel neem ik je mee naar de wereld van Sjöwall & Wahlöö, of eigenlijk de wereld van Martin Beck. Ik probeer je te overtuigen om mijn favoriete boeken uit deze serie te lezen en te ontdekken waarom deze auteurs de basis hebben gelegd voor de moderne Scandinavische misdaadroman.
De Martin Beck-serie en haar makers
Sjöwall & Wahlöö, oftewel Maj Sjöwall en Per Wahlöö, waren niet zomaar misdaadauteurs. Dit Zweedse schrijversduo zette in de jaren zestig en zeventig een standaard neer met hun tien boeken tellende Roman om ett brott (Roman over een misdaad). De serie introduceerde inspecteur Martin Beck en zijn team van politieagenten, die stuk voor stuk menselijke en imperfecte karakters zijn, worstelend met hun werk en hun privéleven.
Het bijzondere aan deze serie is niet alleen de opbouw van de misdaadverhalen, maar ook de manier waarop de schrijvers een kritisch beeld schetsen van de Zweedse samenleving. Waar in de eerste boeken de nadruk ligt op politiewerk en karakterontwikkeling, wordt de toon in de latere delen steeds politieker.
Maatschappijkritiek als rode draad
Sjöwall & Wahlöö waren uitgesproken marxisten en zagen hun misdaadromans als een middel om kritiek te leveren op de sociale en politieke ontwikkelingen in Zweden. Naarmate de serie vordert, wordt deze kritiek steeds prominenter. De auteurs schreven in een periode waarin de Zweedse welvaartsstaat onder druk kwam te staan, en dat zie je terug in hun boeken.
In latere delen, zoals De verschrikkelijke man uit Säffle en De terroristen, worden corruptie, bureaucratie en machtsmisbruik steeds meer het middelpunt van de verhalen. Voor sommige lezers voegt dit een extra laag toe aan de boeken, terwijl anderen – waaronder ikzelf – zich eraan kunnen gaan ergeren. Uiteindelijk verdwijnt de focus op het politiewerk wat naar de achtergrond, waardoor het pure misdaadgenre opschuift naar een meer ideologisch gedreven vertelling.
Zweden door de ogen van Sjöwall & Wahlöö
De Martin Beck-serie heeft voor veel buitenlanders het beeld van Zweden gevormd. Dit was niet het idyllische Zweden van rode houten huisjes en ongerepte natuur, maar een samenleving met onzichtbare scheuren: een groeiende kloof tussen arm en rijk, een bureaucratische politiemacht en een steeds cynischer wordend systeem.
Dit beeld resoneerde wereldwijd, en niet voor niets geldt Sjöwall & Wahlöö als de grondleggers van de Scandinavische misdaadroman. Zonder hen had er misschien nooit een Henning Mankell (Wallander), Stieg Larsson (Millennium-trilogie) of Jo Nesbø (Harry Hole-reeks) bestaan. Hun stijl – realistische personages, sociale kritiek en minutieus politiewerk – is sindsdien het fundament van de Nordic Noir geworden.
De beste boeken uit de serie?
Zoals gezegd heb ik de afgelopen jaren gemerkt dat ik vooral de eerste drie delen van de serie koester:
- De vrouw in het Götakanaal – Het eerste boek en een klassieke detective. Het verhaal heeft een strak tempo en introduceert Martin Beck en zijn team op een manier die je direct meesleept. Dit boek is minder politiek beladen en leest als een traditionele whodunit, maar dan met een Zweeds sausje.
- De man die in rook opging – Dit boek wijkt af van de klassieke setting en speelt zich deels af in Boedapest. Het heeft een spionageachtige sfeer en laat Martin Beck als persoon beter tot zijn recht komen.
- De man op het balkon – Hier begint de serie echt vorm te krijgen. De misdaad is gruwelijker en de sfeer beklemmender. Dit boek is een voorbode van de Nordic Noir-stijl die later zo populair zou worden.
Mijn voorkeur voor deze drie boeken komt waarschijnlijk voort uit het feit dat ze zich meer richten op het misdaadonderzoek en minder op de ideologische boodschap. Maar wordt mijn mening gedeeld? Veel lezers zien De verschrikkelijke man uit Säffle en De gesloten kamer als de sterkste delen, juist vanwege de combinatie van spannende plots en maatschappijkritiek.
Conclusie: Een serie die de tand des tijds heeft doorstaan
Ondanks mijn lichte ergernis aan de politieke inslag van de latere delen, blijft de Martin Beck-serie een absolute must-read voor liefhebbers van het misdaadgenre. De invloed van Sjöwall & Wahlöö is enorm en hun boeken bieden niet alleen spannende politieverhalen, maar ook een unieke inkijk in het Zweden van toen.
Mocht je de serie nog niet gelezen hebben, dan raad ik je aan te beginnen met De vrouw in het Götakanaal en je vanaf daar onder te dompelen in de wereld van Martin Beck.