Vanmorgen luisterde ik naar de podcast van Maarten van Rossem. De aflevering van vandaag had als titel “Kletspraat, dat luisteren naar burgers”. Het onderwerp was het correctief referendum, maar zoals vaak bij Maarten van Rossem sloeg hij al snel een zijweg in. Aan het begin van de podcast gaf hij de VVD weer eens een veeg uit de pan. Het idee van de VVD om allerlei overheidstaken over te laten aan de markt, het “op afstand zetten”, leidt volgens Maarten tot een grote puinhoop: het wordt minder efficiënt en duurder. Directeuren van geprivatiseerde overheidsdiensten schaffen zich volgens hem direct een BMW uit de 7-serie aan, inclusief chauffeur, daar waar zij voorheen gewoon met de trein reisden.
Ik moest naar aanleiding van deze podcast van Maarten meteen denken aan Stef Blok. Deze VVD-minister heeft de afgelopen jaren de woningmarkt de nek omgedraaid. Maar hoe heeft hij dat nu precies voor elkaar gekregen?
De VVD en de Ideologie van de Vrije Markt
Om te begrijpen hoe Stef Blok de woningmarkt veranderde, moeten we eerst kijken naar de bredere visie van de VVD. Al decennia lang is de partij een groot voorstander van het “op afstand zetten” van overheidsdiensten en het introduceren van marktwerking in sectoren die traditioneel sterk door de overheid werden gereguleerd. Dit gebeurde in de zorg, het openbaar vervoer en ook in de woningmarkt.
Het idee hierachter is simpel: de markt zou efficiënter zijn dan de overheid en zorgen voor lagere kosten en betere dienstverlening. In werkelijkheid pakt dit vaak anders uit. Zoals Maarten van Rossem treffend opmerkt, leidt het niet tot goedkopere diensten, maar juist tot hogere kosten en de verrijking van een kleine elite.
Op de woningmarkt gebeurde exact hetzelfde. Stef Blok was de architect van een beleid dat woningcorporaties financieel uitkneep, sociale huurwoningen verkocht aan particuliere investeerders en de huurmarkt steeds verder liberaliseerde.
De Hervormingen van Stef Blok: Hoe de Woningmarkt werd Geliberaliseerd
Stef Blok was van 2012 tot 2017 minister voor Wonen en Rijksdienst in het kabinet-Rutte II. In die periode voerde hij een aantal ingrijpende hervormingen door, die samen de fundamenten legden voor de huidige woningcrisis.
1. De Verhuurdersheffing: De Afroming van Woningcorporaties
Een van de meest schadelijke maatregelen die Blok invoerde, was de verhuurdersheffing in 2013. Dit was een extra belasting die woningcorporaties moesten betalen over hun sociale huurwoningen.
Deze maatregel had desastreuze gevolgen:
- Corporaties moesten miljarden afdragen aan de overheid, geld dat anders was gebruikt voor de bouw van nieuwe sociale huurwoningen.
- Nieuwbouwprojecten werden geschrapt, waardoor de wachttijden voor sociale huurwoningen enorm opliepen.
- Onderhoud werd uitgesteld omdat corporaties simpelweg te weinig financiële ruimte hadden.
- Corporaties werden gedwongen sociale huurwoningen te verkopen om de belasting te kunnen betalen.
De ironie is dat de VVD woningcorporaties als logge, inefficiënte organisaties zag, terwijl zij vóór de verhuurdersheffing financieel gezond waren en nieuwe woningen bouwden. De heffing leidde er juist toe dat ze minder slagkracht kregen en huurders steeds langer moesten wachten op een woning.
2. Het Openstellen van de Woningmarkt voor Private Investeerders
Naast het uitknijpen van woningcorporaties zorgde Stef Blok ervoor dat private investeerders, waaronder buitenlandse beleggers en private equity-bedrijven, steeds makkelijker toegang kregen tot de Nederlandse woningmarkt.
- Door de liberalisering van de middenhuur kwamen meer woningen in de vrije sector terecht, zonder huurbescherming.
- Particuliere beleggers kregen fiscaal aantrekkelijke mogelijkheden om huizen op te kopen en duur te verhuren.
- De verkoop van sociale huurwoningen werd aangemoedigd, waardoor duizenden woningen in handen kwamen van commerciële partijen.
Het gevolg was een explosieve stijging van huurprijzen, vooral in steden als Amsterdam, Utrecht en Rotterdam. Terwijl sociale huurwoningen verdwenen, steeg de gemiddelde huurprijs in de vrije sector fors.
3. De Ontmanteling van Huurbescherming
Stef Blok versoepelde de regels rondom tijdelijke huurcontracten, waardoor huurders steeds minder zekerheid kregen. Voorheen waren vaste huurcontracten de norm, maar door de invoering van tijdelijke contracten werden huurders steeds vaker gedwongen om na een paar jaar opnieuw een (duurdere) woning te zoeken.
Dit gaf verhuurders meer macht en zorgde ervoor dat de huren sneller konden stijgen.
De Gevolgen: Hoe de Woningcrisis Ontstond
De effecten van Bloks beleid waren niet meteen zichtbaar, maar enkele jaren later werd duidelijk hoe desastreus de gevolgen waren.
✅ Winnaars van het beleid
- Private investeerders en beleggers zagen de waarde van hun vastgoed stijgen en konden hoge huren vragen.
- De overheid profiteerde op korte termijn van de verhuurdersheffing, die miljarden opleverde.
- Hogere inkomens hadden meer toegang tot koopwoningen doordat sociale huur werd teruggedrongen.
❌ Verliezers van het beleid
- Midden- en lagere inkomens kwamen steeds moeilijker aan een betaalbare huurwoning.
- Starters konden nauwelijks een woning vinden door stijgende koopprijzen en dure huren.
- Woningcorporaties hadden minder geld en konden minder investeren in sociale huur.
- De overheid op lange termijn, omdat de woningcrisis de economie schaadt en de sociale problemen vergroot.
Met de verkoop van sociale huurwoningen en de komst van private beleggers werd volkshuisvesting steeds meer een verdienmodel in plaats van een publieke taak.
Hugo de Jonge: De Poging om de Schade te Beperken
Door de negatieve effecten van de hervormingen is er nu een politieke correctie aan de gang. Hugo de Jonge (CDA) probeerde als minister voor Volkshuisvesting, enkele schadeposten te repareren.
✅ Afschaffing van de verhuurdersheffing (2023) → Woningcorporaties krijgen weer financiële ruimte.
✅ Wet Betaalbare Huur (2024) → Dit moet middenhuurwoningen beter reguleren.
✅ Meer nieuwbouw van sociale huurwoningen → Maar het inlopen van de achterstand kost tijd.
Toch blijft het probleem groot. De verkoop van sociale huurwoningen aan beleggers is onomkeerbaar, en huurprijzen zijn structureel hoog. De schade die Stef Blok en de VVD hebben aangericht, is niet zomaar terug te draaien.
Conclusie: Stef Blok als Symbool van de Neergang van de Woningmarkt
Stef Blok was niet de enige verantwoordelijke voor de woningcrisis, maar zijn beleid heeft een grote bijdrage geleverd aan de situatie waarin we nu zitten. Zijn hervormingen waren gebaseerd op het VVD-idee dat de markt efficiënter zou werken dan de overheid. In werkelijkheid leidde dit tot:
- Minder sociale huurwoningen
- Hogere huurprijzen in de vrije sector
- Grotere invloed van private beleggers
- Verlies van zekerheid voor huurders
Wat begon als een poging om de woningmarkt “dynamischer” te maken, is uitgelopen op een huisvestingscrisis waarin duizenden Nederlanders geen betaalbare woning meer kunnen vinden. De vraag blijft: hoe lang duurt het voordat de overheid dit weer onder controle krijgt?