Inleiding
De geschiedenis herhaalt zich niet, maar rijmt wel, zei Mark Twain ooit. Wie zich verdiept in de politiek van de Klassieke Oudheid en die vergelijkt met het heden, ontdekt opvallende parallellen. In het bijzonder tussen de ondergang van de Romeinse Republiek en de democratische spanningen in het hedendaagse Amerika. De trilogie van Robert Harris over Cicero — Imperium, Lustrum en Dictator — laat niet alleen zien hoe machtspolitiek in het oude Rome functioneerde, maar werpt ook een schaduw vooruit naar onze eigen tijd. Want net als in de laatste decennia van de Romeinse Republiek, zien we ook nu hoe instituties onder druk komen te staan door de opkomst van charismatische leiders met autoritaire trekjes.
I. Politiek in de Oudheid: Athene en Rome
Het Atheense model: directe democratie en volksinvloed
In het klassieke Athene kende men een directe democratie waarin burgers (mannen met burgerrechten) direct stemden over wetgeving. Demagogen, zoals Cleon, wisten de volksvergadering te bespelen door retoriek en emotie. Machtsuitoefening hing sterk af van het publieke optreden: het volk was zowel rechter als jury. Dit maakte het politieke systeem uiterst kwetsbaar voor populisme.
De Romeinse Republiek: een oligarchische republiek met ruimte voor ambitie
In Rome functioneerde een complexe mix van aristocratische instellingen (zoals de Senaat) en volksinvloed (de volksvergadering). Ambitieuze politici als Marius, Sulla, Caesar en uiteindelijk Augustus wisten deze structuren te gebruiken én te ondermijnen om persoonlijke macht te vergaren. Retoriek, allianties, en vooral het manipuleren van angst en hoop waren de wapens waarmee de macht werd bevochten.
Cicero, wiens leven door Harris meesterlijk wordt beschreven, was een meester in het politieke spel — én een van de laatste verdedigers van de republikeinse idealen. Zijn worsteling met opkomende autocraten als Caesar weerspiegelt een tijd waarin het politieke systeem zijn legitimiteit en veerkracht begon te verliezen.
II. Trump en de Amerikaanse Republiek
De opkomst van een outsider
Donald Trump werd in 2016 verkozen als een politieke outsider. Hij positioneerde zich als de spreekbuis van “het volk” tegen de “corruptie van de elite” — een klassieke populistische strategie. Net als veel figuren uit de Romeinse Republiek gebruikte Trump de retoriek van het verval om zijn eigen macht te rechtvaardigen.
Het ondermijnen van instituties
Zoals Caesar ooit de regels van de Republiek buitte voor eigen gewin (zonder ze formeel af te schaffen), zo heeft ook Trump herhaaldelijk democratische instituties en normen onder druk gezet: het in twijfel trekken van verkiezingsuitslagen, het negeren van checks and balances, en het framen van onafhankelijke media als “vijanden van het volk”. De bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 is wat dat betreft een ijzingwekkende echo van de Romeinse straatgeweld en de politieke chaos van de late Republiek.
III. Populisme en retoriek: van Cicero tot Trump
Cicero geloofde heilig in de kracht van woorden. Hij gebruikte ze om te waarschuwen tegen tirannie, maar werd uiteindelijk zelf slachtoffer van de golf van geweld die hij probeerde te keren. In Imperium zie je zijn ontwapenende idealisme, zijn geloof in de wet, en tegelijkertijd zijn groeiende wantrouwen in het systeem dat steeds meer buigt voor brute macht.
Trump, net als eerdere populistische leiders, gebruikt taal niet om te overtuigen via argumenten, maar om tegenstellingen op te stoken, vijandbeelden te scheppen, en trouw aan zichzelf boven trouw aan het systeem te stellen. Retoriek als wapen is dus een constante, maar met een totaal andere ethiek en doelstelling.
IV. Trump als moderne keizer?
Is Trump een moderne Caesar of Augustus? De vergelijking gaat deels op. Augustus presenteerde zijn macht als een herstel van de Republiek — terwijl hij in feite de keizertijd inluidde. Trump heeft zichzelf herhaaldelijk neergezet als de redder van de Amerikaanse Republiek, maar in zijn handelen zien we juist een erosie van democratische principes.
Maar er zijn ook verschillen. Trump beschikt niet over een privéleger zoals Caesar, en het Amerikaanse systeem heeft (nog) robuuste instituties. Toch is het niet ondenkbaar dat we in de toekomst leiders zien die verder bouwen op het precedent dat Trump heeft geschapen: het normaliseren van machtsmisbruik, het afwijzen van verkiezingsuitslagen, het inzetten van de staat voor persoonlijk gewin.
V. De waarschuwende stem van de Oudheid
De trilogie van Robert Harris over Cicero eindigt met zijn ondergang — en de opkomst van een nieuw politiek tijdperk waarin keizers boven de wet staan. Dat is de grote les van de Oudheid: democratische systemen kunnen van binnenuit worden uitgehold, niet in één klap, maar stukje bij beetje.
Wie vandaag de politieke wereld beschouwt met kennis van Athene en Rome, beseft dat democratie geen vanzelfsprekendheid is. Zij vereist burgers die alert zijn, leiders die zichzelf begrenzen, en instituties die weerbaar zijn tegen de verleiding van de macht.
Slotgedachte
De parallellen tussen Cicero’s tijd en de onze zijn verontrustend én verhelderend. Geschiedenis kan ons leren waar de zwakke plekken van de democratie liggen. En misschien — hopelijk — ook hoe we haar kunnen beschermen.
💬 Heb je een specifieke vraag over het kopen van een woning in het buitenland? De informatie op deze website is algemeen, maar jouw situatie is uniek. Stuur gerust een e-mail naar info@affidata.nl – ik help je graag verder!